Beneficjenci fundacji rodzinnej – znaczenie, prawa i obowiązki

Fundacja rodzinna to instytucja prawna wprowadzona ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326). Jej zasadniczym celem jest ochrona oraz pomnażanie majątku rodzinnego, a także jego uporządkowane przekazywanie następnym pokoleniom. Konstrukcja fundacji rodzinnej zakłada wyraźny podział ról – fundator wnosi majątek i wyznacza zasady jego wykorzystania, zaś beneficjenci uzyskują z tego majątku określone świadczenia. Właśnie status beneficjentów, ich prawa i obowiązki mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania całej instytucji.

Kto może zostać beneficjentem?

Zgodnie z art. 28 ustawy o fundacji rodzinnej, krąg beneficjentów jest stosunkowo szeroki. Mogą nimi być:

• - sam fundator,
• - członkowie rodziny fundatora,
• - inne osoby fizyczne wskazane w statucie,
• - organizacje pożytku publicznego lub inne osoby prawne prawa prywatnego.

Oznacza to, że fundator dysponuje swobodą w zakresie kształtowania listy beneficjentów – nie musi ograniczać się wyłącznie do najbliższych krewnych. W praktyce pozwala to np. wspierać osoby spoza rodziny, partnerów biznesowych czy wybrane instytucje społeczne.

Beneficjent rzeczywisty i obowiązki wobec CRBR

Obok pojęcia beneficjenta fundacji ustawodawca posługuje się także kategorią beneficjenta rzeczywistego. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (tzw. ustawa AML), beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna sprawująca faktyczną kontrolę nad fundacją albo osiągająca z niej rzeczywiste korzyści ekonomiczne.

Każda fundacja rodzinna ma obowiązek ujawnienia swoich beneficjentów rzeczywistych w Centralnym Rejestrze Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Do rejestru zgłaszani są m.in. fundatorzy, członkowie zarządu, rady nadzorczej, a także wskazani w statucie beneficjenci. Brak lub nieterminowe zgłoszenie może skutkować dotkliwymi sankcjami finansowymi sięgającymi 1 000 000 zł.

Prawa beneficjentów fundacji rodzinnej

Beneficjenci posiadają szereg uprawnień, które wynikają wprost ze statutu fundacji. Do najczęściej spotykanych należą:

1. prawo do świadczeń – świadczenia mogą mieć formę pieniężną, rzeczową, usługową, a także polegać na przyznaniu określonych uprawnień organizacyjnych,
2. prawo uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów – jeśli statut je przewiduje, beneficjenci mogą brać udział w obradach i mieć realny wpływ na decyzje dotyczące funkcjonowania fundacji,
3. prawo do informacji – obejmuje m.in. dostęp do dokumentów fundacji (statutu, uchwał, sprawozdań finansowych) oraz możliwość żądania wyjaśnień od zarządu,
4. prawo do udziału w majątku w razie likwidacji fundacji – fundator może w statucie określić, jak środki mają być rozdysponowane między beneficjentów w sytuacji zakończenia działalności.

Co istotne, prawa beneficjenta mają charakter osobisty i co do zasady są niezbywalne. Zrzeczenie się uprawnień wymaga formy pisemnej z notarialnym poświadczeniem podpisu.

Obowiązki beneficjentów

Zakres obowiązków beneficjentów jest zdecydowanie węższy niż ich uprawnień, ale również ma znaczenie praktyczne. Najważniejszym jest konieczność zwrotu świadczenia, jeżeli zostało ono pobrane niezgodnie z prawem lub wbrew postanowieniom statutu. Beneficjenci są również zobowiązani do poszanowania zasad określonych przez fundatora, a w przypadku naruszeń mogą zostać pozbawieni określonych uprawnień.

Opodatkowanie świadczeń dla beneficjentów

Świadczenia wypłacane beneficjentom podlegają szczególnemu reżimowi podatkowemu. Fundacja rodzinna jest podatnikiem podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), a wypłaty na rzecz beneficjentów są obciążone 15% stawką tego podatku. Jednocześnie beneficjenci nie płacą podatku od spadków i darowizn, co czyni tę konstrukcję korzystną z punktu widzenia sukcesji i planowania podatkowego.

Znaczenie praktyczne

Status beneficjentów decyduje o realnym funkcjonowaniu fundacji rodzinnej. To właśnie oni – poprzez swoje prawa – stają się głównymi odbiorcami majątku i świadczeń fundacji. Z drugiej strony ich obecność w CRBR zapewnia transparentność tej instytucji i chroni ją przed wykorzystaniem do celów niezgodnych z prawem. Dlatego odpowiednie wskazanie beneficjentów oraz precyzyjne uregulowanie ich uprawnień w statucie ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa prawnego i podatkowego całej fundacji.

Podsumowanie

Beneficjenci fundacji rodzinnej są centralnym elementem jej konstrukcji. Mogą nimi być zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty prawne, a nawet sam fundator. Przysługujące im prawa – zwłaszcza prawo do świadczeń i informacji – czynią z nich aktywnych uczestników życia fundacji. Jednocześnie przepisy AML i obowiązek zgłoszenia do CRBR zapewniają przejrzystość i poddają działalność fundacji nadzorowi państwa. Z perspektywy fundatora i beneficjentów kluczowe jest zatem prawidłowe ukształtowanie postanowień statutu oraz bieżące monitorowanie zgodności działań z obowiązującymi przepisami.