Fundacje rodzinne w Europie

Polska fundacja rodzinna została wprowadzona ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326) i od 22 maja 2023 r. stanowi odrębną instytucję prawa prywatnego. Jest osobą prawną powoływaną aktem założycielskim lub testamentem w formie aktu notarialnego i wpisywaną do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez sądy rejestrowe (KRS). Jej zasadniczym celem jest gromadzenie, ochrona i pomnażanie majątku rodzinnego, a także zapewnienie jego płynnego przekazania kolejnym pokoleniom, przy jednoczesnym wsparciu beneficjentów wskazanych przez fundatora. Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą w zakresie ściśle określonym w ustawie (np. najem, obrót papierami wartościowymi, udzielanie pożyczek spółkom powiązanym), a majątek wniesiony przez fundatora staje się własnością fundacji. Organy fundacji to zarząd, zgromadzenie beneficjentów i – jeśli statut tak stanowi – rada nadzorcza. Szczególnym rozwiązaniem podatkowym jest zwolnienie świadczeń wypłacanych beneficjentom najbliższej rodziny (grupa „zero” w podatku od spadków i darowizn), co czyni fundację rodzinną skutecznym narzędziem sukcesji i optymalizacji podatkowej.

W Austrii fundacja prywatna jest osobą prawną utworzoną na podstawie ustawy o fundacjach prywatnych z 1993 r. (PSG) poprzez akt fundacyjny i wpis do rejestru handlowego. Minimalny majątek wniesiony przez fundatora to 70 000 EUR. Jej celem jest zarządzanie majątkiem dla dobra beneficjentów, zazwyczaj rodziny. Może realizować cele prywatne lub mieszane (tzw. „doppelnützig”), lecz nie wolno jej prowadzić działalności gospodarczej w sposób zorganizowany i komercyjny. Obowiązkowymi organami są zarząd (co najmniej trzyosobowy) i rewident fundacji, a w szczególnych przypadkach także rada nadzorcza. Pod względem podatkowym istotne są: podatek od wkładu (Stiftungseingangssteuer) oraz podatek od dochodów kapitałowych (Kapitalertragsteuer) od świadczeń dla beneficjentów.

W Niemczech fundacja rodzinna jest szczególnym typem fundacji prawa cywilnego, powołanym na podstawie przepisów § 80–88 BGB oraz ustaw krajowych. Jej zadaniem jest ochrona i zarządzanie majątkiem rodzinnym w perspektywie wielopokoleniowej. Majątek wniesiony przez fundatora staje się własnością fundacji, a dochody służą wsparciu członków rodziny, np. poprzez finansowanie edukacji czy utrzymania, jednocześnie chroniąc przedsiębiorstwo rodzinne przed rozdrobnieniem. Organy fundacji to głównie zarząd, nierzadko uzupełniony o radę nadzorczą lub kuratorium. Specyficznym obciążeniem podatkowym jest tzw. Erbersatzsteuer – podatek od spadków i darowizn naliczany co 30 lat, a wypłaty na rzecz beneficjentów stanowią ich dochód podlegający opodatkowaniu.

W Niderlandach najczęściej stosowaną konstrukcją sukcesyjną jest stichting, czyli fundacja prawa holenderskiego. Szczególną jej odmianą jest STAK, służąca do zarządzania udziałami lub akcjami w spółkach rodzinnych. Kluczową cechą jest rozdzielenie praw ekonomicznych od praw głosu: fundacja formalnie posiada udziały w spółce, natomiast członkowie rodziny otrzymują certyfikaty depozytowe, które uprawniają do udziału w zyskach, ale nie dają prawa głosu. Pozwala to rodzinie zachować kontrolę nad firmą, przy jednoczesnym zapewnieniu następnym pokoleniom korzyści finansowych.

Belgijska fondation privée została uregulowana ustawą z 2002 r., a od 2019 r. funkcjonuje w ramach Kodeksu spółek i stowarzyszeń (CSA). Jest to osoba prawna ustanawiana jednostronnym aktem notarialnym i wpisywana do rejestru przedsiębiorstw. Jej zasadniczym celem jest zarządzanie i ochrona majątku, a nie działalność gospodarcza. Fundacja może prowadzić aktywność gospodarczą wyłącznie pomocniczo, o ile służy to realizacji celów statutowych. Majątek wniesiony przez fundatora ma charakter co do zasady nieodwołalny, a statut powinien jasno określać m.in. cele, organy, beneficjentów oraz zasady rozdysponowania majątku po rozwiązaniu.

We Francji fundacja (fondation) ma inny charakter niż w krajach sąsiednich – jest osobą prawną prawa prywatnego, której celem są działania użyteczności publicznej, charytatywne lub kulturalne. Nie funkcjonuje instytucja fundacji rodzinnej w sensie sukcesyjnym. Najbardziej zbliżonymi konstrukcjami są fondation reconnue d’utilité publique (fundacja uznana za użyteczności publicznej, tworzona dekretem administracyjnym) oraz fondation abritée (fundacja „pod skrzydłami” innej fundacji). Do celów zarządzania majątkiem rodzinnym Francuzi częściej wykorzystują instytucję fiducie (zbliżoną do trustu) lub spółki holdingowe.