Po wszczęciu sprawy karnej działalność śledcza w postępowaniu karnym nierozerwalnie związana jest z gromadzeniem, weryfikacją i oceną dowodów.

Zbieranie, analiza i ocena dowodów jest złożona intelektualnie i obejmuje wszystkie elementy procesu dochodzenia karnego.

Postępowanie dowodowe odbywa się na podstawie ustawy o postępowaniu karnym i jej wymogów.

Dowodami w sprawie karnej w rozumieniu prawa są wszelkie informacje, na podstawie których sąd, prokurator czy prowadzący postępowanie przygotowawcze, w sposób przewidziany prawem, stwierdza brak lub istnienie oznaczonych okoliczności, które mają być udowodnione w sprawie karnej, a także inne okoliczności mające istotne znaczenie.

Wychodząc z powyższego założenia, z zastrzeżeniem wymogów prawa postępowania karnego, materiał dowodowy wykorzystywany jako dowód może być różny. Istotność dowodu to jego związek z okolicznościami, które mają być udowodnione w sprawie karnej, a także z innymi okolicznościami mającymi znaczenie dla sprawy karnej.

W postępowaniu tym związek dowodów z okolicznościami, które mają być udowodnione, musi być ustalony jako obiektywnie konieczny i nieprzypadkowy.

Konieczne jest wyjaśnienie związku z okolicznościami popełnienia przestępstwa oraz mechanizmu poszczególnych jego elementów. W sprawie o włamanie ważne jest ustalenie na przykła,. czy zamek został uszkodzony, czy ślady palców pobrane z miejsca zdarzenia zostały pozostawione przez daną osobę itp.

Przykładowo, jeżeli badanie daktyloskopijne wykaże, że odciski dłoni to odciski palców podejrzanego zatrzymanego na podstawie podejrzenia popełnienia danego przestępstwa, – wówczas dowody te mają obiektywny związek z okolicznościami badanej sprawy karnej, są bezpośrednio związane z przestępstwa objęte dochodzeniem, a zatem muszą być uznane za dowód materialny.

Okoliczności dodatkowe, istotne dla sprawy karnej, to okoliczności niezbędne do obiektywnego, pełnego i wszechstronnego zbadania przestępstwa, dokładnego zweryfikowania wszystkich poszczególnych wersji przedstawianych co do jego elementów oraz ich związków przyczynowo-skutkowych z okolicznościami, które mają być udowodnione w sprawie karnej. Może to być ustalenie tożsamości podejrzanego lub oskarżonego, jego relacji z ofiarą itp. Na przykład ustalenie wrogiego stosunku między pokrzywdzonym a oskarżonym może mieć znaczenie dla rozpoznania przestępstwa popełnionego przez pokrzywdzonego z zamiarem bezpośrednim.

Dopuszczalność dowodów to wykorzystanie źródła ustanowionego przez prawo postępowania karnego do uzyskania dowodów w formie procesowej. Są to:

－ zeznania podejrzanego lub oskarżonego;

－ zeznania pokrzywdzonego lub świadka;

－ wnioski i zeznania biegłego;

－ opinie i zeznani biegłych;

－ dowody rzeczowe;

－ akta postępowania wyjaśniającego i sądowego;

－ inne istotne dokumenty.

Niedopuszczalne dowody to dowody uzyskane w trakcie dochodzenia w sprawie jakiegokolwiek przestępstwa ze źródeł nieprzewidzianych przez prawo. Taki dowód narusza prawo i świadczy o tym, że podjęta czynność procesowa nie była uzasadniona.

Zgodnie z art. 170 § 1 k.p.k. dot. niedopuszczalnych dowodów:

1) uzyskanie dowodu jest niedopuszczalne (dotyczy to np. sytuacji, gdy uzyskanie konkretnego dowodu jest zakazane przez konkretny przepis, np. art. 178 ust. 2 k.p.k. stanowi, że nie wolno przesłuchiwać duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi)

2) zeznania pokrzywdzonego, świadka oparte na przeczuciu, przypuszczeniu, pogłosce, a także zeznania świadka, który nie potrafi podać źródła swojej wiedzy

3) dowody uzyskane niezgodnie z warunkami określonymi w ustawie,

4) dowody uzyskane z naruszeniem przepisów procedury karnej.

Warunkiem dopuszczalności dowodów jest zachowanie formy procesowej, tj. trybu postępowania wyjaśniającego i innych czynności procesowych. Naruszenie procedury gromadzenia dowodów w drodze czynności dochodzeniowych i innych czynności procesowych pociąga za sobą utratę dowodów, czyli uznanie ich za niedopuszczalne.

W związku z tym należy mieć na uwadze, że strony postępowania mają prawo do złożenia wniosku o wyłączenie każdego dowodu z listy dowodów przedstawianych w postępowaniu sądowym.

Zatem to, co zostało powiedziane na temat dopuszczalności i niedopuszczalności dowodów w sprawie karnej, pozwala stwierdzić, że gromadzenie dowodów na etapie postępowania przygotowawczego jest nie do pomyślenia bez gruntownej znajomości i ścisłego przestrzegania wszystkich wymogów prawa karnego procesowego.

Wiarygodność dowodów to zgodność ich treści z tym, co rzeczywiście miało miejsce.

Wszystkie okoliczności przestępstwa muszą być ustalone w sposób dokładny i całkowicie zgodny z rzeczywistością. Miejsce, czas, sposób, środki, rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem, które mają być udowodnione w sprawie karnej, powinny być dokładnie określone, tak jak miały miejsce w rzeczywistości.

W odniesieniu do przedmiotu dowodu w sprawie karnej wiarygodność jako prawda oznacza, że:

－ przestępstwo zostało popełnione przez daną osobę, a nie przez inną (domniemaną);

－ miało miejsce zdarzenie związane z przestępstwem;

－ motywem zbrodni jest tylko ten motyw;

－ skradzione przedmioty wartościowe należące do pokrzywdzonego itp.

Jednocześnie na podstawie wiarygodnych dowodów można ustalić okoliczności prowadzące do przeciwnego wniosku, np. że w rzeczywistości nie popełniono przestępstwa lub że podejrzany nie brał w nim udziału.

Wszystkie okoliczności popełnionego przestępstwa muszą być ustalone w sposób dokładny i całkowicie zgodny z rzeczywistością. Miejsce, czas, sposób, środki, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej przestępstwem, które mają być udowodnione w sprawie karnej, muszą być podane dokładnie tak, jak wystąpiły w rzeczywistości.

W odniesieniu do przedmiotu dowodu w sprawie karnej wiarygodność jako prawda oznacza, że:

－ przestępstwo zostało popełnione przez daną osobę, a nie przez inną (domniemaną) osobę;

－ miało miejsce zdarzenie związane z przestępstwem;

－ motywem zbrodni jest tylko ten motyw;

－ skradzione przedmioty wartościowe należące do pokrzywdzonego itp.

Okoliczności te można ustalić za pomocą wiarygodnych dowodów, które prowadzą do przeciwnego wniosku, że na przykład zdarzenie przestępcze w rzeczywistości nie miało miejsca lub podejrzany nie brał udziału w popełnieniu przestępstwa.

Dowody w postępowaniu karnym

W zależności od mechanizmu powstawania dowodów, dowody dzielimy na osobowe i rzeczowe.

Dowody osobowe to dowody polegające na osobistym postrzeganiu przez daną osobę istotnych dla sprawy okoliczności oraz na różnych formach przekazywania przez nią informacji o tych okolicznościach organom prowadzącym postępowanie karne. Do dowodów osobowych zalicza się zeznania podejrzanego, oskarżonego, pokrzywdzonego lub świadka, opinie biegłych, protokoły kontroli i oględzin dokumentów, protokoły postępowania wyjaśniającego lub sądowego oraz inne dokumenty.

Dowody osobowe obejmują zeznania świadka, pokrzywdzonego, oskarżonego lub podejrzanego, protokoły z czynności dochodzeniowych lub sądowych albo inne dokumenty oraz opinie biegłych. Cechą wspólną poszczególnych grup dowodów osobowych jest mentalny odbiór zdarzeń przez daną osobę oraz przekazanie ustnie lub pisemnie w formie językowej lub innej szczególnej informacji istotnych dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy.

Dowody rzeczowe to przedmioty świata materialnego, które w sposób widoczny i niewidoczny zmieniają swoje stany i właściwości oraz przekazują informacje o okolicznościach sprawy karnej, które należy ustalić w procesie gromadzenia, weryfikacji i oceny dowodów.

Istotą dowodów rzeczowych, w odróżnieniu od wszystkich innych źródeł dowodowych zawierających słowny opis przez osobę jakiejś okoliczności, jest bezpośrednie materialne zobrazowanie, które ma wartość dowodową dla sprawy.

Definiując dowody rzeczowe jako przedmioty mogące służyć do ustalenia okoliczności istotnych dla sprawy, ustawodawca wskazuje kilka grup takich przedmiotów najczęściej spotykanych w praktyce śledczej i sądowej.

Obejmują one następujące przedmioty, które mogą być wykorzystane jako dowody rzeczowe:

－ narzędzia przestępstwa － są to wszystkie te przedmioty, które posłużyły sprawcy do realizacji społecznie niebezpiecznego celu, niezależnie od głównego przeznaczenia przedmiotu. Mogą to być: narzędzia zabójstwa; przedmioty, za pomocą których dokonano kradzieży rzeczy wartościowych; narzędzia kłusownicze w związku z zakazem polowania, broń palna i zimna broń myśliwska, pułapki, sieci itp;

－ przedmioty, które utrwaliły ślady przestępstwa. Mogą to być np. ubrania ze śladami krwi czy obrażenia, które powstały podczas przestępstwa;

－ przedmioty z ranami postrzałowymi lub obrażeniami powstałymi w wyniku wybuchu, drzwi, które zostały otwarte podczas włamania, sejf ze śladami włamania itp;

－ przedmioty, które były przedmiotem czynu zabronionego. Chodzi tu o przedmioty, które były przedmiotem przestępstwa, np. skradziony samochód, skradzione pieniądze, papiery wartościowe lub inne kosztowności, przedmioty, broń, narkotyki itp;

－ pieniądze i inne przedmioty wartościowe uzyskane w drodze przestępstwa.

Aby ten lub inny przedmiot materialny nabrał znaczenia dowodu rzeczowego, fakt i wszystkie okoliczności znalezienia przedmiotu, który ma znaczenie dowodu rzeczowego, muszą być procesowo sformalizowane. Najczęściej przedmiotowe przedmioty są odkrywane i zajmowane w toku śledztw. W takich przypadkach fakt ich wykrycia i zajęcia odnotowuje się w protokole tej czynności.

Nikt z nas nie jest bezpieczny przed nieprzyjemnymi sytuacjami, ale można zrobić wszystko, aby chronić swoje prawa i interesy. Adwokaci z kancelarii Ciesielski & Oczachowska profesjonalnie pomogą Państwu w tej sprawie. Skontaktuj się z nami!